De boeken van oktober 2018

Oktober lijkt een bescheiden leesmaand met twee boeken. In realiteit las ik weliswaar minstens evenveel als in andere maanden, maar artikels en stukken uit wetenschappelijke boeken, die komen hier natuurlijk niet terecht 🙂

Hagar Peeters, Malva

Ik had al wel gehoord van Hagar Peeters, maar kende haar werk totaal niet. Dat dit boek toch op mijn e-reader terecht kwam, heeft alles te maken met de Verbeelding book challenge, waarvoor ik immers een boek moest lezen van een auteur met dezelfde initialen als mij. Ik vond een aantal opties, maar deze HP verenigde twee eisen: de inhoud sprak mij aan en het boek was makkelijk vindbaar. Dat ik uiteindelijk niet enkel mijn initialen, maar ook mijn achternaam met de auteur deel, is een leuk toeval (niet dat het mij extra punten opleverde voor de challenge 😉 ).

Ik ben niet eens kapot; ik was nooit heel.

In Malva schrijft Peeters in naam van Malva Marina Trinidad Reyes Hagenaar, ook wel gekend als de dochter van de Chileense dichter en Nobelprijswinnaar Pablo Neruda. Hoewel “gekend” niet het juiste woord is, aangezien haar vader haar kort na haar geboorte verstootte en met geen woord meer over haar repte, omdat ze een waterhoofd bleek te hebben.

Geduldig als een kind dat nog veel leren moet, ben je voor de gedichten die je na eerste lezing afkeurde. Je gaf ze altijd een herkansing, hulde ze in een nieuwe versie. “Waarom kon ik niet worden herzien?” vraag ik hem. “Net zo lang tot ik aan je verwachtingen voldeed, tot je tevreden bromde: ‘Klaar!'”

De jonge Malva vertrekt met haar Nederlandse moeder naar diens thuisland en komt er bij een pleeggezin terecht – haar moeder moet immers werken en kan dus niet voor haar dochter zorgen. Op achtjarige leeftijd sterft Malva en het is dan dat Peeters in haar huid kruipt.

Dood was ik eindelijk zoals ik bij leven leek bedoeld. […] Misschien had mijn vader mij moeten zien zoals ik eruitzag als dode, in plaats van als levende; misschien dat hij dan wel van mij had kunnen houden.

Wat volgt is een fascinerend verhaal over een meisje op zoek naar erkenning door haar vader, met mooie overpeinzingen, een hoop literaire verwijzingen (oh, wat heb ik nog veel te lezen!) en een soms zeer dichterlijke schrijfstijl – Peeters debuteerde als dichteres. Bij momenten vallen auteur en hoofdpersonage daarbij samen, want toen Neruda stierf was Peeters’ vader als journalist in Chili en dus zijn er ook verwijzingen naar haar eigen (soms evenzeer afwezige) vader.

Hoe lang leeft een mens uiteindelijk? Duizend jaren of slechts één? Is het een week of zijn het eeuwen? Hoe lang duurt de dood? Wat wil dat zeggen, voor altijd?

En toch, ondanks – of misschien omwille van – het bovenstaande, pakte het boek mij niet helemaal. Het is de moeite van het lezen degelijk waard, maar het is geen echte topper.

Jung Chang, Wild Swans

Ook het tweede boek dat ik deze maand las, belandde omwille van de Verbeelding book challenge op mijn nachtkastje, al was dit er eentje dat al heel lang op mijn leeslijst stond (en waarvan ik mij na het beëindigen van dit boek afvroeg waarom ik het er toch zo lang op heb laten staan).

Under a dictatorship like Mao’s, where information was withheld and fabricated, it was very difficult for ordinary people to have confidence in their own experience or knowledge. Not to mention that they were now facing a nationwide tidal wave of fervour which promised to swamp any individual headedness. It was easy to start ignoring reality and simply put one’s faith in Mao. To go along with the frenzy was by far the easiest course. To pause and think and be circumspect meant trouble.

Chang vertelt het levensverhaal van drie vrouwen – haar grootmoeder, moeder en zichzelf – tegen de achtergrond van de geschiedenis van China in de twintigste eeuw. Een periode die grote veranderingen omvat: haar grootmoeder wordt geboren op een moment waarop de Qing-dynastie aan haar laatste jaren bezig is – wat ook betekent dat haar voeten worden gebroken om zogenaamde “Lotusvoetjes” te krijgen – en wordt tijdens het Kuomintang-bewind aan een krijgsheer uitgehuwelijkt als concubine. Haar moeder beslist in haar puberjaren als rebel voor het communistische leger te werken en klimt later, net zoals haar man, op binnen de partij. Jung Chang zelf, dochter dus van twee partijfunctionarissen, groeit op onder het regime van Mao, maar slaagt er in 1978 in naar het Verenigd Koninkrijk te gaan om te studeren en keert niet meer terug. Ook al zijn deze drie vrouwen duidelijk de drie hoofdpersonages, de vader van de auteur is dat al evenzeer en is voor mij qua “karakterontwikkeling” ook het meest interessante “personage” (een beetje raar om dit te zeggen over een echte mens i.p.v. over een fictief persoon).

I was extremely sad to see the lovely plants go. But I did not resent Mao. On the contrary, I hated myself for feeling miserable. By then I had grown into the habit of ‘self-criticism’ and automatically blamed myself for any instincts that went against Mao’s instructions.

Ik wist al wel dat het leven onder Mao – om het zeer eufemistisch uit te drukken – geen lachertje was, maar dat het zo erg was… neen, dat wist ik niet. Het is interessant en verhelderend, maar tegelijk verbijsterend en confronterend om te lezen over bepaalde belangrijke gebeurtenissen. Zo is er de hongersnood, waarbij het niet alleen hallucinant is om te lezen hoe het zover is gekomen, maar ook hoe er mee wordt omgegaan. Lees maar onderstaand fragment, dat eerder leest als een of ander absurd theaterstuk… Self-deception while deceiving others, zoals de auteur het beschrijft.

On another occasion there was a giant pig squeezed into a truck. The peasants claimed they had bred an actual pig this size. The pig was only made of papier-mâché, but as a child I imagined that it was real. Maybe I was confused by the adults around me, who behaved as though all this were true. People had learned to defy reason and to live with acting.

Ook het gedeelte over de Culturele Revolutie zal mij nog lang bijblijven. De manier waarop er met mensen omgegaan werd: de complete willekeur waarmee iemand de ene dag een hoge functionaris binnen de partij is, maar de andere beschouwd wordt als een kapitalist die land en partij verraad, de hardheid waarmee met mensen omgegaan wordt, de bijeenkomsten waarop mensen aan zelfkritiek moeten doen en zware kritiek krijgen, de absurditeit van het platleggen van het onderwijs en hoe je enerzijds moet gelezen hebben over het Marxisme-Leninisme om te mogen toetreden tot de partij, maar anderzijds bekritiseerd wordt wanneer je leest, omdat dat een teken van bourgeoisie is…

Where there is a will to condemn, there is evidence.

Het is een boek waarbij ik meerdere keren mijn hoofd heb geschud in ongeloof en verdere opzoekingen over de recentere geschiedenis van China zorgden daar ook voor. Want ja, de omgang met mensen is sterk verbeterd – gelukkig maar -, maar nog steeds is er slechts één partij, nog steeds hangt Mao’s beeld op het Tiananmenplein, nog steeds is dit boek er verboden lectuur…

[…] he was confident that much of the population would not be able to make rational deductions with the fragmentery information available to them. Indeed, at the age of eighteen I was still only capable of vague doubts, not explicit analysis of the regime. No matter how much I hated the Cultural Revolution, to doubt Mao still did not enter my mind.

De schrijfstijl is vrij droog, maar het is en blijft natuurlijk eerder een geschiedkundig verhaal met een persoonlijke invalshoek dan een roman. Toch merk je wel dat naarmate de schrijfster haar eigen verhaal nadert, de stijl ook vlotter en persoonlijker wordt, in die mate zelfs dat ik het boek nog amper aan de kant kon leggen.

‘Father is close, Mother is close, but neither is as close as Chairman Mao.’

Bron afbeeldingen: Goodreads