De 7 van 2017: boeken

Ja, ik weet het, eind januari komt in zicht en ik blijf maar terugblikken… Maar: in 2016 was ik half januari rond met mijn jaaroverzichten, maar in 2017 pas half februari, dus eigenlijk ben ik – met vandaag mijn voorlaatste en morgen mijn laatste bericht – dit jaar niet eens zo traag bezig 😉

Meer dan de vorige jaren wilde ik dit jaaroverzicht van de beste boeken van 2017 er zeker bij. Ik kwam er het afgelopen jaar namelijk niet aan toe om maandelijkse boekenoverzichten te maken en dat terwijl ik nochtans wel heel wat moois las. Door dit jaaroverzicht komen op zijn minst toch de mooiste boeken terecht in de blogannalen 🙂

David Grossman, Een vrouw op de vlucht voor een bericht

Het was J.’s schoonbroer die mij dit boek jaren geleden aanraadde, maar om een of andere reden leende ik het pas eind juni vorig jaar uit in de bib. Sprak de titel mij onbewust aan (ik was op dat moment immers zelf “op de vlucht” voor het mogelijke bericht dat J. voor haar en niet voor mij zou kiezen), was het gewoon stom toeval… Het doet er op zich niet toe, maar ik ben in alle geval blij dat ik gewacht heb met dit boek. Het was immers een geval van “het juiste boek op het juiste moment”.

‘Het is heel simpel,’ zei Netta, ‘jij bent mijn levensmens, maar ik ben niet die van jou.’

David Grossman vertelt in dit boek het verhaal van de Israëlische Ora, moeder van twee zonen. Met de ene, Adam, heeft ze geen contact meer; de andere, Ofer, heeft net zijn dienstplicht in het leger afgewerkt, maar neemt toch vrijwillig deel aan een actie op de Westelijke Jordaanoever. Haar angst voor het bericht dat ze onvermijdelijk verwacht te ontvangen, zorgt ervoor dat ze samen met Avram, haar vroegere geliefde en beste vriend, vertrekt op de reis die Ofer en zij zouden maken. Te voet doorheen dat land, dat zo mooi is en tegelijk zoveel kapot maakt. Zolang “ze” haar niet kunnen vinden om haar te vertellen dat haar zoon dood is, kan hij ook niet sterven…

Ze rekt zich uit. Echt, wie had gedacht dat schrijven een mens zo goed doet?! Het is vermoeiend, uitputtender zelfs dan het lopen, maar als ze aan het schrijven is, hoeft ze niet door te lopen en constant in beweging te blijven. Het is niet helemaal te begrijpen hoe het werkt en waarom, maar wat ze voelt en wat haar lichaam weet, is: als ze schrijft, als ze over Ofer schrijft, hoeven Avram en zij niet te vluchten, nergens voor.

Dit boek gaat over zoveel: over de levens van Ora, Ilan en Avram en hoe die in elkaar verweven raakten, over de liefde van een moeder voor haar kinderen, over vriendschap en liefde, opoffering en schuld, over de invloed van oorlog op mensen, gezinnen, levens… Grossman zet zijn personages zo genuanceerd, zo realistisch neer, beschrijft het landschap van Israël op zo’n mooie wijze… En hoewel ik op voorhand al wist wat de auteur zelf overkomen is, was zijn commentaar op het einde van het boek van het meest hartverscheurende dat ik een auteur over een boek heb weten schrijven.

Matthias M.R. Declercq, De Val

De koers… dat ze diep in mijn hart zit, is geen geheim meer. Dat ze bij momenten ongelooflijk hard kan zijn, ook niet. Dit boek, over het Scheldepeleton met Iljo Keisse, Wouter Weylandt, Dimitri De Fauw, Kurt Hovelynck en Bert De Backer, wilde ik dan ook zeker lezen. Al wist ik al wat er zou beschreven worden, wist ik wat een vreselijke verhalen er zouden te lezen zijn: dat moment in de Giro dat ik mij nog zo goed herinner, die avond in het Kuipke… Zo vreselijk dat als je niet zou weten dat het echt gebeurd is, je zou denken dat de auteur toch echt wel aan het overdrijven is, dat het boek toch wel een beetje ongeloofwaardig aan het worden is… Maar dat is het niet.

Ik heb na alle tragedies moeite om diepe, intense vriendschap met iemand aan te gaan. Uit angst weer iemand te verliezen. Ik weet het niet. Nog altijd mis ik de vriendschap. En weer besef ik dat het aan mij ligt. Ik mis Wouter. Ik mis Dimi. Ik mis de onbezorgde tijd. Mijn leven had er anders uitgezien, al is dat geen constructieve manier van denken. Vrolijker wellicht, draaglijker, makkelijker.

Declercq beschrijft het heel mooi, poëtisch, maar nooit té en vooral – zo belangrijk – met veel respect voor al wie in het boek voorkomt. Hij maakt er meer van dan een boek voor koersliefhebbers, maakt van fietsen een metafoor voor het leven: over vallen en weer opstaan tot ook dat niet meer lukt, over vriendschappen die komen en gaan, over karakter en doorzettingsvermogen, over jeugdige overmoedigheid en volwassen tragiek, over leven en dood, over de willekeur van het noodlot…

Hoe ziet mijn toekomst eruit? Wie ben ik eigenlijk? Wat ga ik nog doen? Hoe plan ik de rest van mijn leven? En moet ik dat wel plannen? Wat was er show bij Dimi? Wat was echt? Wanneer heeft hij dat besluit genomen? Ben ik te egoïstisch? Heb ik genoeg vrienden? Ben ik een goede vader? Een goede man? Een goede coureur?

Zo hard. En zo mooi.

Cees Nooteboom, Allerzielen

Hoewel ik op zich wel houd van “literaire” boeken, waarin een auteur het niet schuwt grote literatuur te willen schrijven, zorgde het taalgebruik bij deze eerste kennismaking met Cees Nooteboom ervoor dat ik moeilijk in het boek kwam, het opzij legde en later weer opnam. En wat ben ik blij dat ik dat gedaan heb, want hoewel het hele verhaal, over de door de dood van zijn vrouw en zoon door afscheid geobsedeerde Arthur Daane, mij greep, gaf het mij op een gegeven moment een zodanige mokerslag dat ik even stopte met wandelen en tegen de huizen moest leunen om te bekomen (noot: het gaat niet over de hier geciteerde passages).

Hij had een vrouw gehad, en hij had een kind gehad, maar omdat die bij een vliegtuigongeluk waren omgekomen, had hij nu alleen nog maar foto’s, waarop ze, elke keer dat hij ernaar keek, steeds iets verder weg geraakt waren.

Dat het boek zo hard binnenkwam, heeft alles te maken met waar ik het afgelopen jaar door moest, maar ook voor wie dat niet het geval is, is dit boek een aanrader. Omdat Nooteboom zo mooi schrijft over afscheid en verdwijnen, zo mooi de sterkte van vriendschap en de karakters van de personages beschrijft.

Sommige mensen hadden je uitgekozen zonder iets van je te willen. Je had er niets voor hoeven doen. Ze hingen hun warmte om je heen, je wist dat je ze kon vertrouwen tot het bittere einde.

Ja, het is literair en dat zal zeker niet ieders ding zijn, maar het is vooral een prachtig boek.

Er was zoveel te denken dat hij er niet aan wilde beginnen, snel zijn, opstaan, scheren, koffie, naar buiten. Eerst filmen. Wereldkampioen afscheid. Hoe film je afscheid? De bladeren beneden, Maar bladeren vallen niet uit eigen kracht, ze moeten loslaten, ze wórden gevallen. Nee, het moest anders, beweging die iets verlaat. Degene die afscheid neemt is altijd in het voordeel. Het is de ander die achterblijft.

Stefan Brijs, De engelenmaker

Ik las zoveel goede commentaren over dit boek van Stefan Brijs dat ik een beetje schrik had om er aan te beginnen. Iets met te hoge verwachtingen, jullie weten wel… Maar Brijs schept zo’n verontrustende en tegelijk meeslepende sfeer dat ik niet anders kon dan lezen, lezen, lezen… en dan teleurgesteld zijn omdat het al voorbij was 🙂

Soms is wat onmogelijk lijkt, alleen maar moeilijk.

Het verhaal gaat over een dokter, Victor Hoppe, die met zijn drie kinderen terugkeert naar zijn geboortedorp. Brijs geeft langzaam maar zeker inzicht in het leven van de excentrieke dokter, diens moeilijke jeugd waarin hij verbannen werd naar een klooster, de invloed van religie op zijn leven en de gevolgen daarvan in zijn latere leven. Het is een boek over waanzin, over een zwart-witte kijk op goed en kwaad, over jezelf God wanen en wat daaruit kan voortkomen. Dat dat thema een heel sterke invloed gehad heeft op iemand die mij ongelooflijk lief is, maakte het bij momenten heel confronterend om te lezen.

Jeroen Brouwers, Bezonken rood

Nadat ik dit boek uitlas, schreef ik op Goodreads als eerste korte reactie “Fuck, wat een boek. Zo hard, zo hard”. En ook nu, maanden later, blijft dat gevoel overeind. Het start met het overlijden van de moeder van de auteur en zijn reactie daarop zet al meteen de toon:

Ze had best nog tien jaar kunnen leven, ze zou ook tien jaar geleden al kunnen zijn gestorven.

Een mens vraagt zich af hoe iemand zo hard kan zijn, maar het – nochtans dunne – boek legt beetje bij beetje de puzzel van een leven, getekend door een jeugd in een Japans interneringskamp in het vroegere Nederlands-Indië. Hoewel Brouwers als kleuter die periode vrij goed doorkomt – zijn moeder doet er alles aan om daar voor te zorgen – zijn de beschrijvingen ervan vreselijk om te lezen.

De geschiedenis van die Japanse kampen dreigt verloren te gaan, want wie het hebben meegemaakt hebben erover gezwegen, en wie het zwijgen hebben doorbroken hebben dit te laat gedaan: toen hun verontwaardiging en haat waren verzacht en zelfs verdwenen en toen zij al de dood waren gestorven die genaamd is: mildheid.

Wanneer hij later op internaat gestuurd wordt en dat als verraad van zijn moeder aanvoelt, begint wat later een totale vervreemding tussen moeder en zoon zal worden en blijvend invloed zal hebben op zijn relaties: zijn angst schrik voor langdurige relaties, het feit dat hij snel verliefd wordt, dat hij niet bij de bevalling van zijn kind aanwezig durft te zijn…

Vanaf dat moment ben ik verdwaald. Mijn afkeer van het leven en mijn verlangen om er niet te zijn. Vanaf dat moment weet ik dat ik verder, voortaan, altijd het liefst alleen zou wensen te zijn, zonder mij aan iemand of iets te hoeven binden, want ik wil niet zien hoe mijn liefde en de schoonheid die ik koester worden verwoest of beschadigd.

Het is geen makkelijk boek, maar zo de moeite van het lezen waard. Alleen al omdat één van de mooiste zinnen uit de Nederlandse literatuur er zijn ontstaan in vond:

Niets bestaat dat niet iets anders aanraakt.

Vladimir Nabokov, Lolita

Dit boek was een van de twee boeken die ik in het begin van 2017 van J. als boekencadeau kreeg. Ik was er al langer benieuwd naar en het boek loste alle verwachtingen volledig in, want Nabokov heeft met dit boek echt een literair pareltje neergepend. Een walgelijk en verontrustend literair pareltje, dat wel, want het verhaal gaat over de ongeveer 36-jarige pedofiel Humbert Humbert die verliefd wordt op de twaalfjarige Lolita. Oh, die “fantastische” openingszin:

Lolita, light of my life, fire of my loins. My sin, my soul.

Het taalgebruik van Nabokov is fantastisch, hoe hij speelt met woorden (in een taal die dan nog niet eens zijn moedertaal is!), hoe prachtig hij de reis van de twee hoofdpersonages beschrijft, hoe hij humor in het verhaal brengt… ik kon er enkel bewonderend naar staan kijken. Het is bizar hoe een boek dat kan en je tegelijk ook doet walgen door het inzicht dat je krijgt in de psyche van een pedofiel. Want laat daar geen twijfel over bestaan: ook al zijn er blijkbaar mensen die dit boek beschouwen als een liefdesverhaal, het is een blijft een verhaal van emotioneel en fysiek misbruik.

I loved you. I was a pentapod monster, but I loved you. I was despicable and brutal, and turpid, and everything, mais je t’aimais, je t’aimais! And there were times when I knew how you felt, and it was hell to know it, my little one. Lolita girl, brave Dolly Schiller.

Niet dat ik tijdens het lezen niet geloofde dat Humbert oprecht van Lolita hield, neen, daar ben ik zelfs overtuigd van, dat het kan, dat een pedofiel oprecht van zijn slachtoffer houdt en ervan overtuigd is dat zijn liefde zijn wandaden goedpraat. Maar neen, het is niet omdat Lolita in het begin meegaat in zijn “spelletjes” en dacht dat ze wist wat ze deed, dat dat ook maar iets goedpraat. Alsof een kind van twaalf zelfs maar vaag kan beseffen wat de gevolgen van haar acties zullen zijn… Een kind dat op zoek is naar liefde en affectie van een vaderfiguur, maar nog te jong is om te beseffen dat sex daar niet – nooit – de uitdruk van mag zijn.

It was love at first sight, at last sight, at ever and ever sight.

Fantastisch en prachtig, gruwelijk en afstotelijk. Als je zoiets wilt lezen, dan bestaat er geen beter boek dan dit.

Alain de Botton, The course of love

Ik hou mijn fototoestel of notitieboekje altijd in de buurt wanneer ik aan het lezen ben, zodat ik mooie citaten kan bijhouden. Bij dit boek had ik na een tijdje het gevoel dat ik beter stopte, want ik was het eigenlijk gewoon volledig aan het kopiëren…

De Botton verweeft in dit boek fictie – het verhaal over Rabih en Kirsten, die elkaar leren kennen, verliefd worden, trouwen, kinderen krijgen, problemen in hun relatie ondervinden – met non-fictie, doordat hij tussenin in korte stukjes telkens analyseert wat er gebeurt. Hij gaat verder waar sprookjes eindigen: happily ever after is wel mooi gezegd, maar hoe doe je dat eigenlijk?

It will take Rabih many years and frequent essays in love to reach a few different conclusions, to recognize that the very things he once considered romantic – worldless intuitions, instantaneous longings, a trust in soulmates – are what stand in the way of learning how to sustain relationships. He will conclude that love can endure only when one is unfaithful to its beguiling opening ambitions; and that for his relationships to work he will need to give up on the feelings that got him into them in the first place. He will need to learn that love is a skill rather than an enthusiasm.

Het zijn de “kleine dingen” die dit boek zo de moeite maken: hoe hij beschrijft dat de hoofdpersonages nood hebben aan bevestiging van de ander, hoe ze overweldigd worden door onzekerheid, hoe ze angst hebben te falen (oh, de herkenbaarheid van de angst die een van de hoofdpersonages heeft voor werkloosheid). Alain de Botton geeft heel waardevolle inzichten in relaties, doet een mens niet alleen beseffen dat het romantische idee van liefde niet noodzakelijk wil zeggen dat een relatie moeiteloos gaat verlopen, maar geeft ook inzichten in hoe je dan om moet gaan met die momenten waarop het moeilijk gaat. Verliefd worden is één ding, die liefde behouden een heel ander.

At the heart of a sulk lies a confusing mixture of intense anger and an equally intense desire not to communicate what one is angry about. The sulker both desperately needs the other person to understand and yet remains utterly committed to doing nothing to help them do so. The very need to explain forms the kernel of the insult: if the partner requires an explanation, he or she is clearly not worthy of one. We should add that it is a privilige to be the recipient of a sulk: it means the other person respects and trusts us enough to think we should understand their unspoken hurt. It is one of the odder gifts of love.

Een mooi boek om cadeau te doen aan vers verliefde, verloofde of getrouwde koppels… al is het geen garantie op succes, dat dan weer niet (zegt zij die dit boek uitlas kort voor haar happily ever after dat niet meer wilde zijn).

There is no one more likely to destroy us than the person we marry.

Emma Sibley, Cactussen en andere vetplanten

Tot slot voeg ik, op vraag van Leen, nog één boek toe aan dit lijstje. Niet omdat het een van de beste boeken van het afgelopen jaar was, maar wel omdat ik jullie – net omdat ik geen maandelijkse leesoverzichten plaatste – een paar weken geleden vroeg of er boeken waren waar jullie zeker mijn mening over wilde lezen. Zij was benieuwd naar Cactussen en andere vetplanten, dus bij deze:

Ik zag dit mooi vormgegeven boekje (paginagrote foto’s van de planten! leuke icoontjes!) toevallig liggen op het rek met de nieuwste aanwinsten van de bibliotheek en besloot het mee te nemen, aangezien ik best wel wat planten in huis heb, maar niet altijd goed weet welke verzorging welke plant net nodig heeft.

Sibley geeft eerst kort informatie over welke soort grond, potten, gereedschap… het beste geschikt zijn, over typische kwaaltjes waar cactussen en vetplanten aan kunnen lijden en over hoe je aan de slag kan gaan als je je planten wilt vermeerderen. Alleen al dat laatste thema maakte dit boekje voor mij de moeite waard, want – woeps – een stekje gewoon rechtstreeks in de grond steken is dus niet the way the go 🙂

Daarna volgt een hele waslijst aan cactussen en vetplanten, waarbij in korte, to the point beschrijvingen ingegaan wordt op de hoeveelheid licht en water het plantje in kwestie nodig heeft, wanneer en hoe het in bloei staat, hoe je het moet snoeien… Hier en daar worden wist-je-datjes of “speciallekes” toegevoegd (bijvoorbeeld dat het sap van de ene cactus huidirritatie kan veroorzaken, dat de andere vetplant giftig is voor katten en honden…). Het is geen diepgaand naslagwerk – daarvoor is het misschien toch net iets te toegespitst op de hippe planten van het moment (hallo pannenkoekenplantje en erwtenplantje 😉 ) -, maar wel een handige inleiding, die er voor zorgde dat er nog wat meer planten op mijn verlanglijstje zijn terechtgekomen. Of euhm, we moeten daar eerlijk in zijn, ondertussen al in huis zijn gehaald 🙂