Mee op stap: de erfgoedwaarde van een gebouw bepalen

Toen ik jullie bij het begin van 40 dagen bloggen vroeg wat jullie zouden willen weten van mij (hoe naïef was ik trouwens om te denken dat ik nog extra inspiratie nodig zou hebben, ik krijg nu al niet alles geschreven dat ik wil 😉 ), kreeg ik een paar keer de vraag om wat te vertellen over mijn job, wat die inhoudt en hoe een gemiddelde werkdag eruit ziet.

Al tijdens mijn studies ingenieurswetenschappen-architectuur wist ik dat ik verder wilde met “oude gebouwen”. Ik werkte na mijn opleiding in Brussel dan ook bij een bureau dat zich bezig hield met restauraties, renovaties en herbestemmingen van gebouwen – voornamelijk monumenten, zo werkte ik mee aan de restauratie van het Vleeshuis in Antwerpen en de abdij van Averbode. In Zwitserland bleef ik in dezelfde sector, maar doe ik het werk dat voorafgaat aan mijn werk in Brussel: het inventariseren van gebouwen en het beoordelen van de erfgoedwaarde ervan. Daarnaast adviseer ik ook gemeentes en/of eigenaars bij de verbouwingen van gebouwen die op de inventarislijst staan en/of beschermd zijn.

Het plan is om hier een reeksje van te maken, waarbij ik jullie telkens een dagje meeneem tijdens een van deze bezigheden, want ze zorgen er voor dat mijn dagen vrij gevarieerd zijn en ik niet echt een “gemiddelde” werkdag heb: afhankelijk van het soort project ziet die er namelijk nogal anders uit (al dan niet op kantoor, al dan niet veel schrijven, bepaalde computerprogramma’s gebruiken e.d.). Veel te veel om dat allemaal in één bericht te verwerken, dus neem ik jullie vandaag mee naar vorige dinsdag, toen ik op plaatsbezoek moest voor een gebouw waarvan ik de erfgoedwaarde moet beoordelen.

Mijn dag startte op kantoor, waar ik eerst wat telefoontjes afwerkte die mijn agenda wat extra vulden: een plaatsbezoek op donderdag voor een bouwadvies, onderzoek in het staatsarchief voor mijn eigen en ook een paar projecten van collega’s en een dringend telefoontje of ik diezelfde namiddag nog een tweede gebouw kon bekijken, want “een eigenaar is verbouwingen aan een gebouw in de kernzone aan het doen zonder de gemeente te verwittigen”.

De rest van de voormiddag was ik bezig met het voorbereidend werk op mijn plaatsbezoek (plannen printen, fototoestel van het bureau checken op volle batterij en leeg kaartje, treinticket kopen, …) en lectuur over het gebouw. Wat dat zoal inhoudt? Lezen over de geschiedenis van de gemeente, opzoeken of het gebouw in specifieke vakliteratuur is opgenomen (er bestaan een reeks “Boerenhuizen in Zwitserland” per kanton, waar niet alleen algemene beschrijvingen van de verschillende typologieën, maar ook telkens een paar specifieke gebouwen in zijn opgenomen), controleren in welke inventarissen het gebouw en eventueel de omgeving zijn opgenomen… Er zijn lijsten per gemeente, per kanton, op bondsniveau (= het hele land) en daarnaast zijn er ook inventarissen van specifieke landschaps- en natuurgebieden, beschermde dorpszichten…

Tegen de middag was het tijd om te vertrekken richting Dachsen, waar ik eerst naar het gemeentehuis ging. Een van de documenten die we immers ook moeten checken, zijn de documenten in het gemeentelijk archief. Die omvatten namelijk bouwaanvragen, waaruit wij eventueel kunnen afleiden of en wanneer bepaalde verbouwingen zijn uitgevoerd.

Normaalgezien krijgen wij de opdracht om een “Beoordeling van de erfgoedwaarde” (ofte een “Gutachten zur Schutzwürdigkeit”) op te stellen, wanneer een eigenaar verbouwingen plant. Bij een gebouw dat in de inventaris opgenomen is, moet in dat geval bepaald worden of en wat er net het beschermen waard aan is en daarvoor worden wij dan als experten ingeschakeld. Om die waarde te bepalen, baseren we ons op de richtlijnen van het kanton (die zelf dan weer gebaseerd zijn op internationale richtlijnen): er wordt bijvoorbeeld rekening gehouden met de bouwgeschiedkundige, architecturale, sociale, economische, politieke… waarde van het gebouw, met de waarde ervan in het dorpszicht en dergelijke meer.
In dit geval plande de eigenaar geen verbouwingen, maar vond er een brand plaats, die een deel van het gebouw verwoestte. Daardoor zijn er nu – logischerwijs – wél plannen voor een verbouwing en dus moet nu bepaald worden of het gebouw het beschermen waard is. Indien wel, dan kan dat – al naargelang wat er net beschermenswaard aan is – bijvoorbeeld betekenen dat de eigenaar de dakconstructie moet behouden (of in dit geval reconstrueren, aangezien de brand vlak eronder ontstond en de dakspanten dus helemaal verkoold zijn), dat hij in bepaalde gevels geen nieuwe vensteropeningen mag maken, dat hij een oude, historische kachel moet bijhouden… (dit is een zeer beperkte opsomming van de meest voorkomende opties). Is het gebouw niet het beschermen waard, dan zou de eigenaar in dit geval mogen beslissen om het hele gebouw af te breken en iets nieuws te plaatsen (wat nog niet wilt zeggen dat hij om het even wat zou mogen bouwen, want het gebouw bevindt zich in de zogenaamde kernzone, wat betekent dat er – naast de algemene bouwregelingen – specifieke richtlijnen zijn waaraan gebouwen moeten voldoen, bijvoorbeeld over de dakrichting en -helling, de stijl…).

Eens ter plaatse ga ik het volledige gebouw rond. Vaak doen we dit met twee collega’s (twee paar ogen zien meer dan één), maar dit keer ging ik alleen ter plaatse, omdat een andere collega er vlak na de brand al geweest was voor een eerste kort rapport en ik dus met haar op kantoor het gebouw toch kan bespreken. Die rondgang, dat betekent dat ik elke ruimte en elke fassade in detail bekijk: welke indeling heeft het gebouw, welke materialen zijn er in de verschillende ruimtes gebruikt, welke veranderingen hebben al plaatsgevonden, welke onderdelen zijn nog historisch…? In dit geval was dat op een paar plekken wat moeilijker dan normaal, omdat ik moest manoeuvreren over een hoop verkoolde dakpannen die naar beneden gevallen waren. Anderzijds moet ik soms manoeuvreren door mensen hun rommel en dat kan minstens even uitdagend zijn 😉

Het begint traditie te worden dat elk huis altijd wel een verrassing verbergt: de ene keer zijn dat schatten op zolder (oooh, dat mooie houten schommelpaard dat ik ooit zag en eigenlijk doodgraag wilde meenemen – wat uiteraard niet mag), de andere keer een badkamer in eclectische stijl: eentje waar in het bad een moderne zwart-wit-stijl clashte met een beachhouse meets grottenwoning, waar de radiator met mozaïek werd bekleed en het toilet een doorzichtige bril met prikkeldraadtekening kreeg… Ik laat het aan jullie over om te beoordelen of dit het beschermen waard is of niet 😉
In de woonkamer (ofte de Stube in het Zwitsers) stond nog een kacheloven, bekleed met groene tegels, een typisch verschijnsel hier. Een korte check, bevestigd door de documenten uit het gemeentelijk archief, toonde aan dat het niet om een historisch, maar wel om een model uit de jaren ’60 ging. De oorspronkelijke, bouwvallig geworden, versie staat blijkbaar ergens in een museum te blinken.

Wel behouden zijn de voordeur en de ramen, al werden bij die laatste wel een paar glazen ingeslagen door de brandweer. Nu ja, liever dat dan dat het hele gelijkvloers er ook zou zijn aangegaan. Nu is er daar geen schade van de brand zelf te zien, wél van het bluswater. Of het gebouw als Schutzobjekt (ofte beschermd gebouw) of niet gaat beoordeeld worden, dat is – logischerwijs – iets tussen de gemeente, de eigenaar en wij, sorry 😉

Na dit plaatsbezoek trok ik met een ambtenaar van de bouwkundige dienst naar het gebouw waar ik ’s ochtends dat dringend telefoontje over kreeg. Eens ter plaatse bleek dat de eigenaar al verschillende werken gedaan had waarvoor hij – omdat het gebouw in de kernzone ligt en in de inventaris staat – eigenlijk een bouwvergunning had moeten aanvragen: zo verwijderde hij de historische balken, sneed hij een stuk uit een dwars liggende onderbalk, verving de vensters…

Of die vervangen en afgebroken onderdelen nog waardevol waren? Dat is uiteraard niet meer te beoordelen, aangezien ze ondertussen verdwenen zijn. Of de eigenaar dat nu opzettelijk deed of niet, doet er voor mijn werk niet toe, wel moet ik de gemeente adviseren over hoe ze hier nu verder mee moeten omgaan (volstaat een kort advies of moet de beschermingswaarde bepaald worden, moeten de werken stilgelegd worden of niet…). Jullie snappen wel dat ik ook dat hier niet in detail uit de doeken kan/mag doen 🙂

Na beide plaatsbezoeken was het tijd om terug te keren. Dat ik in het station even moest wachten op mijn trein, vond ik bij dit weer echt niet zo erg 😉

Eens terug op kantoor bracht ik alle foto’s en digitale documenten over naar de server, sorteerde ze (kwestie van nog te weten welke foto net waar genomen is) en verwerkte een eerste deel van mijn notities. De rest van dit project breng ik binnen door: grotendeels op kantoor, waar ik ga schrijven aan een beschrijving van het gebouw, een geschiedenis van het dorp en de rol van het gebouw / de omgeving erin en natuurlijk de effectieve beoordeling van de beschermingswaarde. Al stond er vorige donderdag eerst nog een bezoek aan het staatsarchief gepland, waar ik de oude brandverzekeringen van dit gebouw doornam op zoek naar aanwijzingen van verbouwingen e.d. (die veranderen immers de verzekeringswaarde van het gebouw en worden dus gedocumenteerd).

Ik hou niet zo van die “verplichte” vragen op het einde van een blogbericht, maar dit keer ga ik het toch doen: zeg eens, vinden jullie dit interessant om te lezen en willen jullie dus graag nog meer over mijn werk lezen? Of denken jullie “mens, een beetje beknopter mag ook zenne”? 🙂